Słownik XVII wieku

Słowniki:
SXVI, L (XVIII), SW, SJP notują
SStp, Kn, T, SWil nie notują

Formy: cz. prze. lp m 3. os. przemknął się; ~ cz. przy. pr. lp 3. os. przemknie się; lm 3. os. przemkną się; ~ im. uprz. przemknąwszy się

Znaczenia:

1. »szybko przebiec«:

Rekcja: przez co; czym

Pobiegł kursor, przez drogę, piorunem sie błysnął, Wtąż i przez gęste chepty i dzikie badyle Przemknął sie zwykłem traktem nie bawiący wiele Tak prędko w dziurę. KorczWiz 41. Pierwszy Kawaler, ktory przeciw niemu wypadł, wyrzucił go z siodła, drugi zwalił go na krzyż Koński tak dobrze, że ręce rozczapirzył, á nogi wypadły mu z strzemion. [...] Trzeci niechciał nawet ruszyć przeciw niemu Kopii, ale przemknąwszy się porwał go za prawą nogę, y zrobiwszy z nim młynka, zrzucił go na piasek. VoltSzymanZadyg 85.

◼ Przenośnie: ◼ Niech przez pamięć twoię przemkną się wszytkie te dobrá prywatne, ktoreć wyswiadczył od tego czásu, iak iesteś ná swiecie, a wyznasz, że iesteś uczniem kochanym Jezusa. CrasZałAChUwagi 26[92]. ◼ Pokarm onych, proszę, by nie był z potaziów i frykasów, które bez człeka jak pskorz bez kaczkę się przemknie, piankę od krwi, w człeku zostawiwszy, mocną do fatyg. RadziwHDiar 4 186.

2. znaczenie rekonstruowane »zmienić się, stać się czymś innym«:

Rekcja: w co

W czerwcu wycináne drzewo robak toczy. Prze to gospodárze którzy nowin dobywáią, tym sposobem postępuią. Obetną w Czerwcu do koła drzewo, który na pálec zastawuiąc. Ná drugi rok uschnie drzewo, tylko gdzie niegdzie gałązka zazielenieie, że máło humoru pod ową którą przemknie się w drzewo. ŻdżanElem 8.

3. »przecisnąć się, wejść w ciasne miejsce«:

Rekcja: do czego; przez co

PIerwszy znák iest bol w krzyżách, ktory (ieżeli w sámych nerkách iest kámień) bywa wolny: ile rázy zaś ruszy się ad Urethram, spráwuie bol bárdzo przykry, ktory ták długo trwa, poko[!] tám zostáie kámień, że álbo názad weydzie do nerek álbo przemknie się do Wesiki, dopiero ustáie. CompMed 329. Dach Danai, choćby miał y stalowe płoty Znaydzie szparę przez ktorą deszcz się przemknie złoty Kto ma złoto, choć szpetny, wydaie się hoży Ubostwo choć pieknęmu, marsczek wlot namnoży etc. ZałJAPróba 27.